سفارشات و وصایای اخلاقی - عرفانی علامه حلی ( ره )

بدان اى فرزندم : كه خداوند بر فرمانبردارى اش يارى ات كناد ، و بر انجام نيكيها و ملازمت خوبى‌ها توفيقت دهاد. بر آنچه رضاى او در آن است رهنمونت سازد. و به هر آنچه از خوبى‌ها آرزو دارى تو را برساند. در دنيا و آخرت تو را با ((راحت دلى)) و ((چشم روشنى)) همراه سازد. عمرت را باسعادت و آسايش دراز دارد. و بدى‌ها را از تو ، به دور كند.

من در اين كتاب ، (قواعد الاحكام) عصاره فتاواى احكام را برايت خلاصه كردم ، و قواعد شريعت را با عباراتى كوتاه و قلمى روان ، روشن ساختم. ((سمت رشد)) و راه حق را بر تو واضح كردم. اين در حالى است كه پنج دهه از عمرم را پشت سر نهاده ، وارد ششمين دهه عمرم مى شوم...

چون خدا وصيت را بر من واجب كرده ، بويژه به هنگام احساس مرگ ، امر بدان كرده است : تو را سفارش مى كنيم : تقوا را از دست مده ، زيرا، تقوا راه و روشنى است كه از پيامبر ((ص)) باقى مانده ، و فريضه اى الهى است كه مواظبت بر آن بر همه واجب است. تقوا زرهى است نگهدار انسان از بديها. و توشه اى است جاويدان ، آن سودمندترين زاد است براى روزى كه انسان بيكس و چشم‌ها نگران است.

دستورهاى الهى را بجان بنوش ، رضاى او را ملازم باش ، مكروهات را دورى گزين ، و از محرمات منزجر باش ، عمرت را در تحصيل كمالات سپرى كن ، و لحظه هاى زندگى ات را در گردآورى فضيلت هاى علمى ، و عروج از پستى نقصان به قله كمال ، و از فرودگاه جهل به اوج عرفان بكار گير. نيكى‌ها را گسترش ده ، و برادرانت را در رسيدن به كمالات يارى كن. بدى را از برادران مؤ منت به نيكى سزا ده ، نيكوكاران را با منت و آغوش باز بپذير. با پست همتان رفاقت مكن ، و از معاشرت نادانان دورى كن ؛ چه رفاقت آنان اخلاق تو را پست كرده ، و سبب جايگزينى خصايص ناپسند در وجود تو مى گردد.

بر تو باد به ملازمت علماء و همنشينى با صاحبان فضيلت ؛ چه اين مصاحبت وجودت را آماده تحصيل كمالات كرده ، و مهارت در استنباط مجهولات را به دنبال دارد. سعى كن امروز تو از ديروزت بهتر باشد، و در هر لحظه اى از كمالى نو بر خوردار گردى.

بر تو باد به صبر و بردبارى ، و توكل بر خداوند ، و خوشنودى بر آنچه از دنيا به تو مى رسد. در هر شب و روز از خود حساب رسى كن. بسيار از پروردگات آمرزش خواه. (زيرا در هيچ لحظه اى سپاس او را چنانچه بايسته است نتوانى). از نفرين مظلوم بويژه يتيمان و بيوه زنان بترس ، چه خداوند نسبت به شكستن دل هاى شكسته ، گذشت نمى كند.

بر تو باد به نماز شب ، كه رسول خدا ((ص)) بر آن اصرار داشته ، و خواسته او ، بوده است. فرموده است : ((من ختم له بقيام الليل ثم مات فله الجنة)).(كسيكه عمرش به ((شب زنده دارى)) به پايان رسد ، بهشت از آن او است).

بر تو باد به ((صله رحم)) اين عمل عمر را افزون سازد. بر تو باد به ((حسن خلق)) و برخورد نيك كه رسول الله فرموده است :

(( انكم لن تسعوا الناس باموالكم ، فسعوهم باخلاقكم )).

( شما توان آن نداريد كه مردم را با اموال خود يارى كنيد ، پس با برخورد خوب تان آنان را خوشنود سازيد ).

بر تو باد به نيكى با اولاد پيامبر و پيوند با آنان ، خدا درباره آنان سفارش مؤ كد كرده ، و دوستى آنان را مزد رسالت قرار داده است. ((قل لا اءسلكم اجرا الا المودة فى القربى)).

پيامبر در اين زمينه فرموده است :

((انى شافع يوم القيامة لاربعة اصناف ، ولو جاؤا بذنوب اهل الدنيا : (رجل) نصر ذريتى و (رجل) بذل ماله لذريتى عند المضيق (ورجل) احب ذريتى باللسان والقلب (ورجل) سعى فى حوائج ذريتى اذا طردوا او تشردوا)).

( چهار دسته را روز قيامت شفاعت كنم ، هر چند با گناه اهل دنيا به صحراى محشر حاضر شوند : آنكه اولاد مرا يارى كند. آنكه از اموالش به اولاد تنگدست كمك كند. كسى كه با زبان و قلب ، آنان را دوست بدارد. آنكه تلاش كند در انجام حوايج و نيازهاى اولاد تبعيد شده و رانده شده من ).

صادق ((ع)) فرمود :

(( اذا كان يوم القيامة نادى مناد : ايها الخلائق انصتوا فان محمد ((ص)) يكلمكم فينصب الخلائق فيقوم النبى ((ص)) و اله فيقول : يامعشر الخلائق ؛ من كانت له عندى يدا اومنه او معروف فليقم حتى اكافيه ، فيقولون بابائنا و امهاتنا واى بد او اى منه واى معروف لنا، بل اليد و المنه و المعروف لله و لرسوله على جميع الخلائق فيقول : بل من آوى احدا من اهل بيتى او برهم او كساهم من عترتى او اشبع جايعهم فليقم حتى اكافيه ، فيقوم الناس قد فعلوا ذلك فيأتى النداء من عندالله : يا محمد ؟ يا حبيبى ؟ قد جعلت مكافاتهم اليك فاسكنهم من الجنة حيث شئت فيسكنهم فى الوسيلة حيث لايحجبون عن محمد ((ص)) واهل بيته صلوات الله عليهم اجمعين)).

(هنگامى قيامت فرا رسد ، منادى فرياد زند : هان اى مردم ، پيامبر با شما سخن مى گويد. سكوت بر فضا حاكم مى شود و همه دم فرو بندند ، سپس پيامبر و آل او بلند شده ، و پيامبر چنين فرمايد : اى مردم ! هر آنكه براى من كارى كرده يا خوبى نموده ، و يا منتى بر من دارد بلند شود تا من او را امروز كفايت كنم (و از هول قيامت نجاتش دهم) آنان عرض كنند : به فداى شما پدران و مادران ما ، چه كسى براى شما كارى انجام داده يا خوبى كرده يا بر شما منتى دارد ، بلكه اين خدا و رسول اند كه بر همه انسانها منت دارند، و به آنها خوبى كرده اند.

رسول خدا فرمايد : هر آن كسانى كه فردى از اهل بيت مرا پناه داده!، يا به آنان خوبى كرده ، يا برهنگان آنانرا پوشانيده ، و يا گرسنگان شان را سير كرده است ، برخيزند تا آنان را با (شفاعت) كفايت كنم. گروهى از مردم بلند شوند ، سپس از جانب پروردگار ندا رسد : اى محمد حبيبم ! من پاداش دادن آنان را به تو واگذاشتم ، هر جاى بهشت خواهند جايشان ده ، پس از آن در ((وسيله)) آنان را جاى دهند و آن مكانى است كه حجابى بين آنان و چهارده معصوم نيست. بر تو باد به بزرگ داشتن فقهاء و احترام علماء در اين باره رسول خدا فرمود :

((من اكرم فقيها مسلما لقى الله يوم القيامة و هو عنه راض و من اهان فقيها مسلما لقى الله يوم القيامة و هو عليه غضبان)).

(آنكه فقيهان و دين شناسان ژرف نگر را گرامى دارد ، خدا را در روز قيامت ملاقات كند در حالى كه از او راضى و خرسند است ؛ و آنكه فقيه مسلمانى را توهين كند ، و قدرش را سبك دارد، خدا را در حالى كه از او خشمگين است ملاقات كند). نگاه به چهره عالم و در خانه آن و نشست و برخاست با آن عبادت شمرده شده است. و بر تو باد به ژرف انديشى و تفقه در دين ، و تلاش در جهت فزودن چه امير مومنان ((ع)) به فرزندش فرمود : ((تفقه فى الدين فان الفقها ورثة الانبيا وان طالب العلم يستغفر لهم من فى السموات و من فى الارض حتى الطير فى الهوا والحوت فى البحر و ان الملائكه لتضع اجنحتها لطالب العلم رضابه. )).

(در دين ژرف بينديش و فقيه شو! چون فقها جانشين پيامبرانند. براى طالب علم ، هر آنچه در آسمان و زمين است استغفار مى كنند ؛ حتى مرغ‌ها در هوا و ماهى‌ها در دريا ! فرشتگان باخرسندى بالهاى خود را براى دانشجو پهن مى كنند. ) .

مبادا كه دانش خويش را كتمان كنى ، و برروى نيازداران نگشايى ، كه خداى تعالى مى فرمايد :

((ان الذين يكتمون ما انزلنا من البينات و المهدى من بعد ما بيناه للناس فى الكتاب اولئك يلعنهم الله و يلعنهم الاعنون)).

(آنانكه پيام هاى وحى ما را كه براى انسانها تعيين كرده ايم ، و در كتاب بروشنى بازگو نموده ايم مى پوشانند؛ بر اين گروه نفرين خدا و نفرين نفرين شدگان باد).

و رسول خدا فرمود : ((اذا ظهرت البدع فى امتى فليظهر العالم علمه فمن لم يفعل فعليه لعنة الله تعالى. )).

(هنگامى كه بدعت (نوآوريهاى بر خاسته از رسوبات ملى ، قومى ، توارثى ، فرهنگى به دور از دين) پيدا شد ، بر دانشمندان است كه دانش خود را آشكار سازند ، آنان كه چنين نكنند ، نفرين خدا بر آنها باد ! )

ونيز فرمود :

((لا تمنحوا الجهال الحكمة فتظلموها ، ولا تمنعوها اهلها فتظلموهم)).

(حكمت را به نااهلان ندهيد كه اگر داديد بر حكمت ستم كرديد و از اهلش دريغ مداريد ، كه به اهل حكمت ستم روا داشته ايد).

((والحمد لله على حسن التوفيق و هداية الطريق)).